امنیت در نظام سیاسی اسلام
حالا که حس امنیت را بهتر درک می کنیم
حضرت محمد مصطفی ص بنیانگذار مکتب سیاسی هدایت و علی بن ابیطالب ع معتقد بودند: دو چیز برای انسان حیاتی است که انسان از آنها غافل است: سلامتی جسم و امنیت. ما در این نوشتار قصد نداریم به تمام ابعاد امنیت با وسعتی که پس از ظهور اسلام پیدا کرده بپردازیم بلکه فقط به آن دسته از موضوعات توجه خواهیم کرد که امروزه ملموس تر می باشد.
.... مقدمه : کلیاتی در باب امنیت
جایگاه امنیت در سیاست و حکومت
بشر در آغازین روزهای حیاتش وقتی با تعرض ، آسیب و تهدیدهای طبیعی رو برو شد به فکر امنیت ، آسایش و آرامش افتاد. به همین جهت به دنبال سرپناهی گشت تا سکنی گزیند و خود را در امان دارد و به همین خاطر در غارها سکنی گزید. اما باز هم از ترس ، تهدید و گزند در امان نبود ، زیرا با حیوانات مواجه میشد که جز در پرتو یک امنیت دسته جمعی دفع آنها امکان پذیر نبود. پس در مکانهایی گرد هم آمدند و دفاعی دسته جمعی را فراهم کردند. و بعد ها این مکانها را قلعه ، آبادی و شهر نامیدند و تا مدتی در امنبت و آرامش در ونار یکدیگر زندگی کردند تا آنکه امیال انسانی در میان آنها ظهور و بروز یافت و جامعه ی آنان را بسمت نا امنی و اغتشاش جدیدی کشاند. بنابراین انسانها دچار اختلاف شدند. اختلافی که اجتماع شکن بود و نسل بشر را به خطر می انداخت. پس باید طرحی نو برای تامین امنیت در انداخته میشد. این طرح نو برای امنیت " تشکیل حکومت " و تعیین قانون بود. به همین خاطر در بین اندیشمندان سیاسی - معصوم و غیرمعصوم – پافشاری زیادی است که امنیت در بین مسائل بشری مساله ی برجسته ایست و فلسفه ی تاسیس تمدن ها و نهادهای عمومی و دولتهای زیر مجموعه ی آنها هم در پاسخ به این نیاز ضروری مقدمیست و تا امنیت نباشد ، تامین عدالت ، آزادی و مساوات نیز امکان پذیر نیست.
علاوه بر این ها پراکندگی انسانها روی کره ی زمین و ایجاد مناطق مختلفی به نام کشور ، مساله ای به نام " امنیت خارجی " یا " امنیت ملی " را در دستور کار اندیشمندان جوامع قرار داد.
بسیاری از صاحب نظران تاریخ سیاسی و روابط بین الملل قبل از ظهور اسلام مفهوم امنیت را غالبا بر حسب روابط قدرت ، میان دولتها و به طور مشخص به عنوان دفاعی – نظامی در برابر تهدیدهای خارجی مورد بررسی و تحلیل قرار می دادند.
اما باظهور مکتب سیاسی اسلام امنیت ابعاد همه جانبه تری پیدا کرد. اولا بعنوان ریشه ای ترین و ابتدایی ترین مسائل مورد توجه اجتماعی مطرح شد و ثانیا از نظر موضوع وسعت بیشتری پیدا کرد. محمد مصطفی ص بنیانگذار مکتب سیاسی هدایت و علی بن ابیطالب معتقد بودند : دو چیز برای انسان حیاتی است که انسان از آنها غافل است : سلامتی جسم و امنیت.
البته در این نوشتار قصد نداریم به تمام ابعاد امنیت با وسعتی که پس از ظهور اسلام پیدا کرده بپردازیم بلکه فقط به آن دسته از موضوعات توجه خواهیم کرد که امروزه ملموس تر می باشد.
تعریف امنیت
امنیت در لغت از ریشه ی " امن " به معنای " در امان بودن " " مصون بودن " از هرگونه تعرض و در " آرامش " و " آسودگی " از هرگونه " تهدید " و " ترس " می باشد. امنیت در یک تعریف عام و مقدماتی عبارتست از کیفیت احساس تامین بودن که به معنای احساس آسودگی از ترس و عدم اطمینان است.
قرآن کریم نیز هرکجا کلمه ی امنیت را به کاربرده است به همین معنا می باشد.
- و اذ جعلنا البیت مثابة للناس و أمنا ( بقره 125 )
- ومن دخله کان آمنا ( آل عمران 97 )
در اصطلاح مطالعات سیاسی – اجتماعی اسلامی نیز معنای امنیت از معنای لغوی آن جدا نبوده و همان معنای مصونیت و در امان بودن را دارد.
پیامبر می فرماید : " لیس من المومنین من لم یامن جاره بوائقه " ( کسی که همسایه اش از شر و ظلم ائو در امان ( مصون ) نباشد از مومنین نیست )
پس تعریف امنیت در نظام سیاسی اسلام اینگونه میشود :
" امنیت یعنی مصونیت از تجاوز و تعرض به حقوق مشروع "
.... مطلب اول : انوع امنیت
انواع امنیت از نظر سطح
الف. امنیت فردی
" امنیت فردی مصونیت و حرمت یک شخص از تعرض وتجاوز به حقوق مشروعش میباشد "
مفهوم حرمت یک شخص این است که حقوق و حریم خصوصی او نقض نشود و اختیار و آزادی فردی او سلب نگردد. زیرا اگر این حریم ها به خطر بیفتد اصل انسانیت انسان نقض می شود.
در قرآن کریم سوره ی مائده آیه ی 32 به این مطلب اشاره شده است:
" من قتل نفسا بغیر نفس او فساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعا و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعا "
ب. امنیت گروهی
هر گاه دو نفر در یک جا گرد هم آیند تا برای هدفی مشترک یا چند صباحی را با یکدیگر سر کنند ، جمعی تشکیل می شود که دارای حقوقی است. حال اگر تعداد آنها زیاد شود تا به یک جمعیت تبدیل شوند ، همان مناسبت ها و همان حق ها با پیچیدگی بیشتر شامل حال آنها میشود که توقع دارند از تعرض و تجاوز مصون باشند تا بتوانند با یکدیگر به آن هدف مشترک برسند.
امام علی ع در نهج البلاغه به مالک می فرماید : بدان که مردم از گروه های گوناگونی تشکیل می شوند که اصلاح هر یک جز با دیگری امکان پذیر نیست و هیچ یک از گروهها از دیگری بی نیاز نیست که برای هریک خدا سهمی ( حقوقی ) مقرر داشته و مقدار واجب آن را در قرآن یا سنت پیامبر تعیین کرده است.
ج. امنیت ملی
قدمت مفهوم امنیت ملی به قدمت مفهوم سیاست خارجی است. از آن زمانی که سیاست خارجی متولد شد امنیت هم در کنار آن شکل گرفت ؛ زیرا یکی از ابعاد سیاست خارجی امنیت ملی بود که مفهوم مصونیت از تعرض و تجاوز یک ملت به ملت دیگر را در بر داشت. بنابراین امنیت ملی همانظور که در تعریف آغازین از امنیت ذکر شد " مصونیت یک ملت از تعرض و تجاوز به حقوق مشروعش " تعریف می شود.
اما مفهوم ملت چیست؟
ملت در لغت عرب به معنی راه و روش میباشد و در قرآن کریم نیز همین معنا لحاظ شده است.
"و اتبعوا ملة ابراهیم حنیفا" ( تبعیت کنید از راه و روش ابراهیم که فرمانبر بوده ) (آل عمران 95 )
در فارسی قدیم نیز ملت همین مفهوم را دارا بود اما از یک زمان خاص در معنای جدیدی بکار برده شد که عبارت بود از :
" گروهی از افراد انسانی که بر خاک معینی زندگی می کنند و تابع قدرت یک حکومت می باشند "
مرحوم عمید زنجانی در کتاب فقه سیاسی خود می آورد : در اسلام ایمان و عقیده شاخص ملت و عنصر واقعی تکوین آن محسوب می شود و ملت اسلامی را افراد و توده هایی تشکیل می دهند که به آیین اسلام گرویده اند. بر همین پایه اسلام به جای "ملت" از "امت" استفاده کرده است. "و کذلک جعلناکم امة وسطا" ( بقرة 143 )
مطابق تعالیم اسلام مسلمانان هر کجت که باشند برادر و عضو امت اسلامی هستند و مرزهای جغرافیایی نمی تواند آنها را از یکدیگر جدا کند.
در هرصورت ، چه بگوییم ملت و چه بگوییم امت ، امنیت ملی یعنی : مصونیت یک ملت یا امت از تعرض و تجاوز به حقوق مشروعش ؛ که با پذیرفتن تساوی میان امنیت ملت و امنیت امت ، امنیت یک فرد مسلمان به امنیت کل جهان اسلام مربوط می شئد.
حالا اگر در میان همین امت اسلامی یا ملت مسلمان پایگاه حقی به وجود بیاید که به عنوان ام القرای جهان اسلام می تواند با قدرتمند شدن از حقوق امت اسلامی دفاع کند باید امنیت این پایگاه در اولویت قرار بگیرد. امام خمینی می فرماید :
الان جمهوری اسلامی یعنی اسلام ؛ و این امانتیست بزرگ که باید از آن حفاظت کنید ؛
زیرا :
اگر ایران شکست بخورد ، مستضعفین شکست خورده اند.
پس :
مساله ی حفظ نظام جمهوری اسلامی در این عصر و با وضعی که در دنیا مشاهده می شود ، و با این نشانه گیریهایی که از چپ و راست و دور و نزدیک نسبت به این مولود شریف می شود ، از اهم واجبات عقلی و شرعی ست. حفظ نظام جمهوری اسلامی یک واجب عینی است ؛ از نماز اهمیتش بیشتر است.
امام از همین پایگاه نظام جمهوری اسلامی برای حرکت در جهت تامین امنیت همه ی جهان اسلام و همه ی آحاد امت اسلامی استفاده میکند.
با توجه به همه این مسائل می توان گفت : قدر متیقن از "ملت اسلامی" ملتی است که در یک چارچوب مرزی تحت عنوان جهان اسلام ( دار الاسلام ) مستقر است که در برابر یک جهان کلی دیگر به نام جهان کفر ( دار الکفر ) قرار می گیرد.
انواع امنیت از نظر هدف ( قلمرو)
الف. امنیت داخلی
یک ملت ، کشور و یا حکومت علاوه بر اینکه نیازمند مصونیت از تعرض و تجاوز کشورها ، ملت ها و حکومت های دیگر به حقوق مشروعشان می باشند ، نیازمندند که از تعرض افراد و گروه های داخلی که دارای ایدئولوژی ، خط مشی و معتقدات سیاسی حاکم بر کشور و همچنین اقلیت های قومی ، مذهبی و فرهنگی که در صدد حاکمیت بخشیدن به افکار و اندیشه ها و اقوام خود هستند در امان باشند.
بنابراین در مساله ی امنیت داخلی ، مخاطب حکومت ها هستند و مساله ی اصلی حاکمیت است. حاکمیت را به " اقتدار عالی و نهایی که قانون را تعیین و اعمال میکند " تعریف می کنیم.چنانچه حکومت یک کشور نتواند کنترل و اقتدار کافی بر اتباع و امور داخلی خود اعمال و یا افراد و گروه هایی مانع از اعمال قدرت موثر حکومت در داخل قلمروش شوند ، نمی توان از امنیت داخلی و به تبع آن از حاکمیت صحبت کرد.
در سیره ی معصومان نیز به امنیت داخلی توجه شده است. برای مثال : پیغمبر اسلام آنگاه که قانون اساسی مدینه را تدوین می کردند ، براندازی ، و زمینه سازی برای براندازی حکومت حق را " بغی " خواندند.
و امام صادق ع فرموده اند : " باغی کسی است که بر علیه امام قیام کند "
ب. امنیت خارجی
حاکمیت ملی یک ملت آزاد و مستقل در این است که از کنترل ، تهدید ، تعرض و تجاوز قدرت های خارجی مصون باشد ؛ که این همان امنیت خارجی است.
امنیت خارجی یکی از شناخته شده ترین حقوق ملت ها ، در همه ی دوران های تاریخ بوده است. البته از نظر امور خارجی ، آزادی رفتار دئلت ها محدود است ، زیرا یرای حفظ صلح و همکاری بین المللی لازم است کشور های مستقل چیزی از حاکمیت خود را در این راه بگذارند و به عبارت دیگر در دنیای سیاست ، حتی قوی ترین ملت ها بایستی خویش را با مقتضیات بین الملل تطبیق دهند.
با توجه به مطالب بیان شده مشخص می شود مفهوم امنیت خارجی با مفهوم امنیت ملی تطابق دارد و می توان هر آنچه که بر امنیت ملی بار می شود را بر امنیت خارجی نیز منطبق کرد.
انواع امنیت از نظر موضوع
امنیت نظامی
"مصونیت یک فرد ، گروه و ملت از تعرض و تجاوز فیزیکی مسلحانه به حقوق مشروع او"
بعبارت دیگر به رسمیت شناخته شدن حق یک فرد ، گروه و ملت در دفاع از جان ، مال ، ناموس ، وطن و حکومت مطلوبش در مقابل تعرض ها و تجاوزهای قهر آمیز مسلحانه ، امنیت نظامی محسوب می شود.البته می توانیم "امنیت نظامی" را "امنیت دفاعی" بنامیم.
" أذن للذین یقاتلون بانهم ظلموا و ان الله علی نصرهم لقدیر " ( به کسانی که به آنها ظلم شده است اجازه ی جنگ داده شده است ... ) ( حج 39 )
امنیت اقتصادی
" مصونیت یک فرد ، گروه و ملت از تعرض و تجاوز به حقوق اقتصادی مشروعش "
نقطه ی مقابل امنیت اقتصادی ، بحران اقتصادی است. امیر المومنین بر این عقیده است که بحران اقتصادی در جامعه و گروهها باعث نوعی بحران فرهنگی ( بحران هویت ) می شود.
" کاد الفقر أن یکون کفرا " ( چه بسا که فقر باعث کفر شود )
امنیت سیاسی
" مصونیتیکفرد،گروهوملتازتعرضوتجاوزبهحقوق سیاسی مشروعش "
تامین حقوق مدنی در بعد سیاسی آن ، امنیت یک جامعه را رقم می زند.
به عبارت دیگر هنگامی که افراد ، گروه ها و ملت ها ، فرصت و آزادی کافی برای اعمال حاکمیت بر سرنوشت خویش داشته باشند و چیزی مانع رسیدن آنها به این حق نشود ، از امنیت سیاسی برخوردار می باشند.
معماران مکتب هدایت در تخصیص حاکمیت می گویند :
" حاکمیت از آن خداست و هم او انسان را بر سرنوشت خویش حاکم نموده است "
" انما ولیکم الله "
امنیت اجتماعی
" مصونیتیکفرد،گروهوملتازتعرضوتجاوزبهحقوق اجتماعی مشروعش "
درس اجتماع به انسان ها این بود که باید رئابط و کنش های خود را در محدوده ی چارچوب های معین و بر اساس الگوهای نسبتا همساز با یکدیگر سامان دهندتا همه ی آحاد جامعه بتوانند با سازگاری و همنوایی به ایفای نقش های خود بپردازند.
پیامبر اسلام ص می فرماید :
"معصیت ( گناه و جرم ) را هرگاه بنده پنهانی مرتکب شود ، به کسی جز صاحب آن زیانی نمی زند ،و هرگاه آشکارا انجامش دهد و مردم او ذا منع نکنند ، به امنیت عموم مردم آسیب می رساند"
امنیت فرهنگی
" مصونیتیکفرد،گروهوملتازتعرضوتجاوزبهحقوق فرهنگی مشروعش "
مقوله ی فرهنگ به دو واژه ی کلیدی " ارزش ها " و " عمل " وابسته است.
فرهنگ عبارتست از : " ارزش های نهادینه شده در جامعه "
معماران مکتب هدایت می فرمایند :
" هیچ چیزی همچون بدعت تاثیر مخرب بر فرهنگ دینی ندارد"
امنیت محل زیست ومنابع
" امنیت محل زیست ئ منابع یعنی مصونیتیکفرد،گروهوملتازتعرضوتجاوزبهحقوق مرتبط با محل زیست و منابع حیاتی و اقتصادی اش "
ابتدایی ترین عوامل حیاتی انسان سه چیز است : آب ، غذا و هوا.
این عوامل حیات و زندگی فقط از محیط طبیعی محل زیست او که قبلا آن را طبیعت می نامیدند و امروزه آنرا محیط زیست می نامند و در روایات " سکنی " ( یعنی محل زیست) نامیده شده است حاصل می شوند.
بنابراین اگر محل زیست به خطر بیفتد این محصولات طبیعت نیز به خطر می افتند.
.... مطلب دوم : مولفه های امنیت
مقدمه
معمولا جایگاه و هدف های امنیت در یک نظام سیاسی در تئوری و عمل بسیار محدود تر از مولفه ها و عوامل امنیت می باشد. در نظام سیاسی اسلام نیز همین گونه است. زمانی که خداوند متعال به وجوب اعداد قوا ( تدارک مولفه های قدرت ) برای مسلمانها اشاره می کند ، و در آیه ی 60 سوره انفال می فرماید : " و اعدوا لهم ما استطعتم من قوة ... " به تعبیری می فرماید : جعبه ابزاری از مولفه های امنیت را برای مسلمانان تدارک ببینید. اما زمانی که می خواهد هدف را معین کند به یک هدف اشاره می کند که شاید اساسی ترین هدف باشد و در همان آیه می فرماید : " ترهبون به عدو الله و عدوکم "
مطلب دیگر اینکه مولفه های امنیت با یکدیگر مرتبط هستند. چنانچه منابع طبیعی بدون تکنولوزی و رسانه های گروهی قوی بدون محتوا ، تقریبا بی فایده اند.
بخش اول : مولفه های سیاسی
الف. رهبری
هر جامعه ای بدون رهبران موثر و قوی با مشکل رو به رو شده است. به همین خاطر اهمیت رهبری خوب و قوی در طول تاریخ مورد نظر همه ی مکتب عا و ملت ها بوده است. از کتیبه های ایران باستان و جمهوری افلاطون گرفته تا قرآن کریم و نهج البلاغه و احادیث معصومین. در قرآن کریم آمده است :
" یوم ندعوا کل اناس بامامهم " (الاسرا 71 )
و در نهج البلاغه آمده است :
" لابد للناس من امیر برّ او فاجر "
همچنین امام رضا ع می فرماید :
" به درستی که رهبریت سیاسی ، اساس اسلام رشد یابنده است؛ زیرا به وسیله ی رهبر سیاسی است که نماز ، زکات ، روزه ، حج و جهاد تمام و کمال اجرا می شود. ( یعنی اعتقادات حفظ می شود – امنیت سیاسی ) و مالیات و صدقات فراوانی می یابد. ( امنیت اقتصادی ) و حدود و احکام ( قوانین ) اجرا می گردد.( امنیت داخلی ) و از شر دشمنان به مرزها و مناطق هم جوار مرزها جلوگیری می شود. ( امنیت داخلی )
به هر حال نقش رهبری در بین مولفه های امنیت در بین تمامی اندیشمندان سیاسی بسیار برجسته است.
ب. اعتقاد ( ایمان )
ایمان ( اعتقاد ) بعد از رهبری یکی از موثرترین مولفه های امنیت محسوب می شود. زیرا به دیگر مولفه های امنیت فعلیت می بخشد و یا آنها را تقویت می کند.
امام صادق ع می فرماید :
" إن المومن أشد من زبر الحدید " ( همانا انسان با ایمان از آهن آبدیده محکم تر است )
ج. روحیه ( انگیزه )
روحیه حالتی درونی و باطنی است که بر رفتار و فعالیت انسان تاثیر می گذارد. به یاری روحیه افراد می توانند کار و وظایف خود را با نیرو ، شوق و انضباط کامل انجام دهند.
پیامبر اسلام ص می فرماید :
" امید برای امت من رحمت است ، اگر امید نبود هیچ مادری فرزند خود را شیر نمی داد و هیچ باغبانی درختی را غرس نمی کرد.
د. تعامل خارجی پویا ( دیپلماسی فعال )
دیپلماسی یعنی : فن اداره ی امور خارجی از طریق گفتگو و مذاکره ؛ و یا فن تنظیم روابط میان دولت ها و ملت ها از طریق گفتگو و مذاکره.
پیامبر اسلام بعنوان یک سیاست مدار خبره از همان بدو تشکیل حکومت در مدینه ، بنا به دستور الهی که فرموده بود : " لا ینهاکم الله عن الذین لم یقالوکم فی الدین " ( ممتحنه 8 ) به یک تعامل خارجی پویا و فعال با برخی از دولت – قبیله های نا مسلمان اقدام کرد. پس از آن نیز به " تعامل خارجی " به عنوان یک ابزار موثر در رسیدن به هدف های جامعه ی اسلامی به ویژه هدف اصلی که دعوت دیگران به راه حق بود می نگریست.
در سوره ی انفال آیه 61 نیز آمده است :
" فإن جنحوا للسلم فانجح لها " ( هرگاه از صلح و همزیستی استقبال کردند تو نیز از آن استقبال کن "
ه. انسجام و ثبات داخلی
موضوع انسجام داخلی به مثابه ی یک دغدغه ی مرتبط با همه ی امنیت ها توجه لازم اندیشمندان را در همه ی زمان ها به خود جلب کرده. زیرا انسجام به مثابه ی شرط لازم ثبات داخلی قلمداد می شود و قطعا اتحاد و انسجام قدرت زاست و تفرقه و جدایی تضعیف کننده.
در قرآن کریم نیز به این موضوع اشاره شده است :
" و لا تنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم " ( با یکدیگر نزاع نکنید که قدرت شما سست شده و شوکت شما از بین می رود ) ( انفال 46 )
بخش دوم : مولفه های فنی – اقتصادی
الف. منابع طبیعی و مواد خام
بدون تردید توسعه و پیشرفت اقتصادی قدرت است و برعکس فقر اقتصادی موجب گرسنگی ، درماندگی ، عقب افتادگی و سلطه پذیری است.
امام علی ع می فرماید :
" کسی که غذای خود را نتواند تهیه کند ، خطاهایش بسیار می شود ؛ فقر سبب حقارت و زیر دست شدن می شود ؛ فقیر سخنش خریدار ندارد و مقام و مرتبتش دانسته نمی شود "
اما توسعه ی اقتصادی بدون امنیت زیست محیطی پایدار حاص نمی گردد. وطبق روایت امام صادق ع امنیت زیست محیطی فراهم نمی شود مگر به سه چیز : هوای سالم ، آب فراوان گوارا و زمین نرم قابل کشت. و این یعنی وجود منابع طبیعی و مواد خام سالم و فراوان.
ب. دانش فنی ( تکنولوژی )
دانش فنی و داشتن تکنولوژی از جمله مولفه هاییست که همه ی سطوح و موضوعات امنیتی را تحت تاثیر قرار می دهد. از امنیت اقتصادی گرفته که بیشترین نقش را در این ایفا می کند تا امنیت نظامی که برای آن اسلحه ی برتر و وسیله ی دفاعی موثر تر فراهم می کند.
ذو القرنین از داشتن فن آوری به قدرت تعبیر می کند و در برابر پیشنهاد پول از طرف قوم رنج دیده از یاجوج و ماجوج به آنها گفت :
" ما مکننی فیه ربی خیر " ( آنچه خدا قدرتش را به من داده است بهتر از مالی است که شما به من پیشنهاد می کنید ) ( کهف 95 )
قدرت مورد نظر ذوالقرنین چیزی مبود مگر تکنیک او در سد سازی که با آهن ، مس و دانش متالوژ فراهم شده بود.
ج. سیاست های پولی و مالی
سیاست های پولی و مالی نادرست یکی از عوامل مهم نا امنی است. هر چند حکومت از لحاظ نظامی بالا و مجهز باشد. زیرا در اینصورت اکثریت قاطع یک ملت به حال خود رها می شوند و تنها چیزی که نصیبشان می شود قوت لا یموتی است که آنها را زنده نگه دارد که در نتیجه فکر براندازی حکومت را در ذهن آنها شکل می دهد.
امام باقر ع می فرماید :
" کمال همه ی انسانها در سه چیز خلاصه می شود : دین را خوب فهمیدن و به آن عمل کردن ، شکیبایی در ناملایمات و برنامه ریزی اقتصادی در زندگی "
و البته تاکید دارند که عدل باید محور تمام سیاست های مالی و پولی باشد تا امنیت و آرامش حاصل شود وگرنه آب در هاون کوبیدن است.
" ما عمرت البلدان بمثل العدل " ( چیزی به مانند عدل در عمران و آبادانی شهرها نقش ندارد )
بخش سوم : مولفه های نظامی
الف. طرحهای دفاعی و تعرضی نظامی
غافلگیری نظامی باعث شکست و پیش بینی و پیشگیری باعث قدرت است.
امام علی ع میفرماید :
" بذانید که هرکس بدون عاقبت اندیشی و پیش بینی عواقب هرکاری در آن وارد شود خود را در معرض حوادث ناگواری قرار می دهد.
استفاده نکردن از فرصت های نظامی و عدم بهره برداری از ضربه ی پیش دستانه از دست رفتن منابع قدرت و پیشی گرفتن حریف است. اما اصولا پیش بینی با برنامه ریزی های دراز مدت و با تفکر راهبردی رابطه ی وثیقی دارد. به همین دلیل پیامبر بعنوان یک سیاست مدار خبره به تمام این ابزار مجهز بود. پیامبر در برابر هر حادثه و رویدادی با بررسی و تحلیل حادثه و تصمیم گیری مناسب و بهره گیری از برنامه های استراتژیک جامعه را بسمت اهداف از پش تعیین شده می برد.
ب. داشتن تسلیحات جدید نظامی و نیروهای آموزش دیده
در تاریخ ، عقلا یکی از مهم ترین عوامل موفقیت در طرح راهبردی بازدارندگی در یبیل حفظ وضع موجود و تداوم صلح و همچنین پیروزی در یک جنگ را مجهز بودن به مدرن ترین سلاح ها ، تکنولوژی های تسلیحاتی و نیروهای زبده و مجرب و آموزش دیده می دانستند.
قرآن کریم نیز مسلمانان را در تهیه ی تجهیزات و ایجاد تمهیدات برای نیرومندی و و امنیت تحریک و تشویق می کند :
" و اعدوا لهم ما استطعتم من قوةو من رباط الخیل " ( انفال 60 )
سیره ی پیامبر و ائمه نیز بر همین قرار گرفت که تلاش کنند در هرکجا سلاح پیشرفته و فن آوری ویژه ای وجو داشته باشد آن را برای مسلمانها فراهم کنند و یا آنها را برای آموزش بفرستند حتی اگر آموزش و تهیه ی سلاح از طریق کفار باشد.
بخش چهارم : مولفه های اطلاعاتی
الف. پنهان پژوهی
در عالم سیاست و عرصه ی حکومت پیش نیاز اساسی برای هر توفیقی اصل آگاهی سریع است.
بر این اساس از قدیم الایام در عرصه ی سیاست ، ضرورت داشتن یک نهاد سیاسی تحت عنوان نهاد اطلاعاتی که از مجموعه ای از افراد ناشناخته و گمنام تشکیل می شده و می توانسته سریع ترین کنش ها و فعالیت ها را سریعا به هیات حاکمه گزارش کند احساس می شده است. همانند " عیون و منابع " حکومت اسلامی پیامبر و علی بن ابیطالب.
پیامبر اسلام ص میفرماید :
" خوشا به حال بنده ای گمنام که خدا او را شناسد و دیگران او را نشناسند خوشا به حال بنده ای گمنام که خدا او را شناسد و دیگران او را نشناسند ؛ اینها چراغ های هدایت و چشمه های دانش هستند که هر فتنه ی تاریک از برکت آنها برطرف می شود ؛ آنها نه فاش مننده ی اسرارند و نه خشن و ریاکار.
پنهان پژوهی ، تجسس و جاسوسی ، کسب اخبار و اطلاعات ( اسرار ) از حوزه ی حفاظت شده ی حریف با استفاده از عوامل انسانی ، ابزارهای فنی ، بازجویی ، گشت شناسایی و غیره می باشد.قدمت پنهان پژوهی در اسلام به قدمت شروع فعالیت های مسلمانی آنها در مکه می باشد که با انتقال به مدینه و تشکیل حکومت اسلامی شدت یافت.
ب. ضد پنهان پژوهی
زمانی امنیت در جامعه برقرار می شود که اگر توانایی پنهان پژوهی را برای خود فراهم می کنیم ، متقابلا آن را از حریف سلب کنیم.ضد پنهان پژوهی این هدف را برای ما میسر میکند.
ضد پنهان پژوهی یعنی ضد تجسس و ضد جاسوسی که صرفا به جمع آوری اخبار برای کشف توانمندی جاسوسی و تجسسی حریف محدود مباشد و ضد اطلاعات به اقدام هایی گفته می شود که به منظور جلوگیری و خنثی کردن کلیه ی فعالیت های اطلاعاتی دشمن علیه کشور انجام می پذیرد.
امام علی ع می فرماید :
" به درستی که مامور پنهانی من در غرب به من گزارش داده است که عده ای از افراد معاویه برای انجام عملیات هایی در مکه به آن خطه گسیل شده اند... پس در اداره ی امور خود هوشیار باشید"
ج. عملیات ویژه
وظیفه ی نهاد عملیات ویژه جمع آوری اطلاعات نیست ؛ بلکه اشتغال به فعالیت های پنهان دیگر یعنی عملیات ها و ضد عملیات هایی است که در مجموع می توان آن را اقدام پنهانی گفت.
یکی از ساده ترین و مستقیم ترین اقدامات پنهانی استفاده از عوامل نفوذی برای تاثیر گذاری بر اقدام ها و تصمیمات حریف است. در این نوع عملیات چون عامل ممکن است دارای پست و مقامی بالا در دستگاه حریف شودبه تنهایی می تواند به اقداماتی به نفع سیاست های دولت و گروه خودی دست بزند. نمونه ی بسیار جالب آن علی بن یقطین یار با وفای موسی بن جعفر است که بمدت سه دهه در دستگاه حکومتی هارون الرشید به نفع شیعیان فعالیت های زیادی انجام داد.
امام کاظم ع به علی بن یقطین فرمودند :
" خداوند مردان محبوبی در میان ستمگران دارد که به واسطه ی آنان از بندگان خوب خود حمایت می کند و تو از مردان خدایی "
د. براندازی
براندازی یک نوع اقدام پنهان است که هم برای ذستیابی به برخی از اهداف سیاست خارجی یک کشور بکار گرفته می شود و هم از هدف های اصلی کسانی است که یک حکومت را نامطلوب می دانند.
براندازی از میان برذاشتن یک حکومت نامطلوب از یک قلمرو و سرزمین و جایگزین کردن یک حکومت مطلوب به جای آن با زمینه سازی توسط یکسری اقدامات ویژه می باشد.به منظور براندازی یک حکومت از سه شیوه استفاده می شود : انقلاب ، کودتا و جنک.
ه. ضد براندازی
جلوگیری از اقدامات پنهان گروه های مخالف برای براندازی حکومت با انجام اقداماتی برای جلوگیری از آنان را ضد براندازی می گویند.
پیامبر فرموده اند :
" بدانید خداوند به من دستور داده است که با "اهل براندازی" و پیمان شکنی و فساد در زمین بجنگم"
و. حفاظت
با توجه به عموم روایات معصومان "تقیه" همان حفاظت با همه ی ابعاد شناخته شده اش می باشد؛ اعم از حفاظت شخصی ، تاسیسات ، شخصیت ها ،اسناد و مدارک و اخبار و اطلاعات و هر انچه که باید آن را بوسیله ی حفاظ ، سپر و کتمان از تعرض ها مصون ماند.
امام علی ع می فرماید :
"تقیه ( حفاظت ) از برترین اعمال افراد مومن است که به وسیله آن خود و برادرانش را از خلافکاران مصونیت ( امنیت ) می بخشد.
بخش پنجم : مولفه های تبلیغاتی
الف. طرح های تبلیغاتی دراز مدت و کوتاه مدت
یکی از راههای اصلی و موصر و شناخته شده برای ذفع خصومت و دشمنی حرکت بسوی هم فکر ، همسو و هم هدف شدن است و این با هم شدن ها رابطه ی محکمی با فکر و افکار دارد.
در این راستا حکومت نقش اساسی دارد که برای دستیابی به این هدف باید طرح های تبلیغاتی دراز مدت و کوتاه مدتی را پایه ریزی کند.
ب. رسانه های گروهی قوی
افکار عمومی همانگونه که قابلیت ساخته شدن دارد قابلیت انحراف و تغییر نیز دارد و رسانه های گروهی نقش بسیاری را در این موارد ایفا می کنند.
رسانه یا وسیله ی ارتباطی به هر آن چیزی گفته می شود که موجبات تسهیل ارتباط انسانها با یکدیگر را فراهم میکند. یک وسیله ی ارتباطی در واقع پیام فرد یا جمعی را به فرد یا جمعی دیگر می رساند.
این وسایل ارتباطی از زبان گرفته تا علایم و نشانه ها تا منبر و مناره و کتاب و رادیو و تلویزیون و سینما را تشکیل می دهد.
امام علی ع می فرماید :
"نوشتار یک رسانه است ، رسانه ی موثر و خوبی هم است"
ج. طراحی و هدایت جنگ روانی و مقابله با آن
از همان زمان های قدیم هدف جنگ روانی تاثیر بر ذهن حریف تحت تاثیر قرار دادن وی ، از بین بردن روحیه ی او ، و بیشتر از همه مرعوب ساختن وی بوده است.
پیامبر ص می فرمود :
" قریش را هجو کنید ؛ زیرا اینکار از تیر انداختن به سویشان سنگین تر است"
منابع
1. جهان بزرگی احمد : امنیت در نظام سیاسی اسلام
2. آیتی محمد ابراهیم : تاریخ پیامبر اسلام
3. ابن هشام ، عبدالملک : السیره النبویه
4. احمد امینی : الغدیر
5. احمد العلی صالح : دولت رسول خدا
6. الحرانی حسن بن علی : تحف العقول
www.nabzeghalam.ir
استفاده کردیم.